Bài viết gốc của tác giả Marcia Wendorf trong đường dẫn này.
Sự thật là chúng ta chẳng biết chúng ta – giống người tinh khôn (homo sapiens) – tới từ đâu cả. Trong tác phẩm Về nguồn gốc loài người năm 1871, Charles Darwin đã suy luận rằng con người có nguồn gốc từ Châu Phi, và rằng chúng ta tiến hóa từ cùng một tổ tiên, nhưng tổ tiên này khác với tất cả các loài đang sống hiện tại.
Giờ đây, một nghiên cứu mới được thực hiện bởi một nhóm các nhà cổ nhân học quốc tế, với một phạm vi chuyên môn rộng, đã có những bằng chứng hỗ trợ cho suy luận của Darwin bằng cách kết luận rằng tổ tiên gần nhất của chúng ta và các loài linh trưởng có những đặc điểm riêng có mà cả con người hiện đại và các linh trưởng hiện tại đều không có.
Vậy loài tổ tiên này là loài nào?
Hắc tinh tinh – loài mà con người có chung đến 98% bộ gen, là thuộc bộ gen Pan, trong khi con người thuộc bộ gen Homo. Loài người tiến hóa phân kỳ khỏi nhóm của hắc tinh tinh vào khoảng 9.3 đến 6.5 triệu năm trước.
Về mặt lịch sử, có hai cách tiếp cận chính đã được sử dụng để phân tích tổ tiên của con người:
- Từ trên xuống – sử dụng các mẫu vật từ các loài linh trưởng đang tồn tại, đặc biệt là hắc tinh tinh, để tái dựng lại nguyên mẫu của chúng ta
- Từ dưới lên – sử dụng các mẫu hóa thạch lưu lại của cả các loài người và các loiaf linh trưởng; chúng sẽ thể hiện được rất nhiều loại khả năng mà giống loài tổ tiên cuối cùng này có thể có hình dạng như thế nào
Trong quá trình rà soát các nghiên cứu liên quan đến các cách tiếp cận phân kỳ này, các tác giả của nghiên cứu cho rằng có sự hạn chế khi mà chỉ dựa vào một hoặc một vài các cách tiếp cận xung đột như vậy. Bởi cách tiếp cận từ trên xuống thường giả thuyết rằng các loài linh trưởng hiện tại có môi trường sống và các đặc điểm giống với các giống loài trước đó, trong khi cách tiếp cận từ dưới lên lại có xu hướng gán cho các mẫu vật hóa thạch của các loài linh trưởng đơn lẻ một vai trò tiến hóa quan trọng hơn mà nó có thể thực sự có trong lịch sử.
Trong nỗ lực để hòa giải hai cách tiếp cận này để có thể xác định được tổ tiên cổ đại của chúng ta, các nhà khoa học đã nhìn lại vào việc xác định mội trường sống nguyên bản của giống loài tổ tiên gần nhất cuối cùng (last common ancestor – LCA) của 2 nhóm Pan-Homo.
Thế Trung tân (thế Miocene) tồn tại vào khoảng niên đại 23 đến 5.3 triệu năm trước, và một loạt các hóa thạch có bộ gen linh trưởng từ kỷ nguyên này đã được tìm thấy. Tuy nhiên, chúng chỉ cho thấy một tổ hợp các đặc điểm chung của thân thể của cả hai bộ “đứng thẳng” và bộ “bốn chân”. Điều này đã làm cho một số nhà khoa học loại bỏ linh trưởng ở Thế Trung tân ra khỏi dòng dõi loài người, và hiện chưa có sự đồng thuận khoa học nào về vai trò tiến hóa của các mẫu vật hóa thạch này.
Một số nhà khoa học ủng hộ lý thuyết về việc một vài giống loài linh trưởng đã rời khỏi Châu Phi sang lục địa Á-Âu vào khoảng 16-14 triệu năm trước, trước khi các giống người phân kỳ khỏi các loài linh trưởng. Một số loài linh trưởng này là tiền đề cho sự tiến hóa của đười ươi, và loài “Dryopith” một loài linh trưởng đã tuyệt chủng từng sống trong Thế Trung tân ở lục địa Á-Âu, trong khi các loài khác trở về Châu Phi nơi mà chúng đã tiến hóa thành các loài linh trưởng Châu Phi hiện đại và giống loài người. Các nhà khoa học khác giải thích Dryopith như là một tổ tiên thân cận của giống người hay là một ngõ cụt tiến hóa.
Trong khai đoạn cuối Thế Trung tân tại Châu Phi, hiện tượng phân mảnh môi trường sống tăng lên có thể dẫn đến sự tiến hóa của nhóm linh trưởng đi bằng đốt ngón tay và giống người đi bằng hai chi hoặc bằng hai chân ở Châu Phi, phân hóa từ một tổ tiên đứng thẳng chung – giống loài đã từng sống trên cây. Việc đi lại bằng hai chân có thể đã cho phép tổ tiên loài người thích nghi với chế độ ăn và vận động mới, và thoát khỏi “cái bẫy chuyên môn hóa” đã giữ các loài linh trưởng khác ở môi trường sống trên cây.
Nghiên cứu kết luận rằng các nỗ lực nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc tìm kiếm thêm các mẫu vật hóa thạch của giống loài linh trưởng trong Thế Trung tân ở các địa điểm mà chúng vẫn chưa được phát hiện. Các nhà khoa học cũng kết luận rằng việc xây dựng mô hình dựa trên dữ liệu cần được ưu tiên hơn so với việc cứ cố gán các kịch bản tiến hóa cho từng mẫu vật tìm được.
Các mẫu hóa thạch của giống người đã được tìm thấy ở phía đông và trung Châu Phi, và có thể là ở cả Châu Âu. Các mẫu hóa thạch của hơn 50 bộ gen của các loài linh trưởng đã được tìm thấy ở Châu Phi và lục địa Á-Âu, tuy nhiên, như TS. Sergio Almécija, một nhà nghiên cứu tại Khoa Nhân chủng học của Bảo tang Lịch sử Tự nhiên Mỹ đã nói:
“Hiện chưa có sự đồng thuận khoa học nào về vai trò tiến hóa của các mẫu vật hóa thạch linh trưởng này.”
TS. Sergio Almécija
Kelsey Pugh – một trong các đồng tác giả nghiên cứu, bổ sung rằng “Việc phát hiện ra những sự độc nhất và đôi khi ngoài mong đợi của các đặc điểm và tổ hợp đặc điểm quan sát được trên các mẫu vật hóa thạch linh trưởng này, những điều mà thường làm cho những giống loài này khác với các loài hiện tại, là cần thiết để làm rõ đâu là các đặc điểm mà giống người đã được thừa hưởng từ các tổ tiên giống linh trưởng và đâu là đặc điểm độc nhất của giống loài chúng ta.”
Vậy sau này chúng ta sẽ đi theo hướng nào?
Nghiên cứu mới này thoạt nhìn có vẻ như đã đưa chúng ta về điểm xuất phát. Mỗi một tôn giáo cổ đại đều có lý thuyết riêng của mình về nguồn gốc loài người. Giorgio A. Tsoukalos, hay còn được biết đến là “anh chàng đầy tóc” – người sản xuất chương trình “Người ngoài hành tinh cổ đại” còn có giả thuyết khác, con người xuất hiện nhờ sự ghé thăm của người ngoài hành tinh từ thời cổ đại.
Và tất nhiên là chúng ta vẫn sẽ luôn tò mò với việc tìm ra đâu là tổ tiên thực sự của chúng ta, và tại sao chúng ta lại xuất hiện.
Cũng như lời bài hát Who are you? (Em là ai?) năm 1978 của ban nhạc The Who:
Well, who are you? (Who are you? Who, who, who, who?)
I really want to know (Who are you? Who, who, who, who?)
Tell me who are you? (Who are you? Who, who, who, who?)
Because I really want to know (Who are you? Who, who, who, who?)
Who are you? – The Who
(mình để lời dịch ở dưới này vì để lời Việt ý nghĩa nó hơi lệch so với mục đích của tác giả bài viết
Thực ra thì Em là ai? Tôi rất muốn biết em là ai. Hãy nói cho tôi biết rằng em là ai? Bởi tôi rất muốn biết rằng em là ai)